Dette er ei novelle. Alle personar og hendingar er oppdikta.

I Bergen byrja vinteren offisielt måndag 18.november i femtida om morgonen. Temperaturen fall med elleve grader, og det hadde styrtregna og blåse i over ei veke. Som eit resultat vart alle vegar dekt av eit lag med is som var so glatt at det fekk teflon til å verke som sandpapir i forhold. Alle bilar som stod ute fraus, noko som garantert ville føre til ei timelang økt med skraping og desperate forsøk på å opne gjenfrosne bildører. Folk kom garantert til å kome for seint på jobb – dei som då var so heldige at dei framleis hadde ein jobb, vel å merke.

Fram til kommunale tenester fekk ut fingeren og drog seg ut og strødde og salta vegane, måtte folk fint klare seg sjølve med den særs avgrensa kunnskapen dei framleis hadde. Som vanleg hadde beredskap hamna lengst nede på lista over viktige ting i livet, og blitt hånleg avfeia som «prepping», «konspi-paranoia» og «antistatlege haldningar». No sat dei der som toskar – eller lettare sagt låg som toskar med knekte bein og kraniebrot – og kom seg ingen andre stader enn til næraste legevakt.

79 år gamle Solgunn var den lokale eldsjela i bydelen. Den pensjonerte sjukepleiaren var sprek som ein fjording, og tok framleis ekstravakter på sjukeheimen som ho hadde jobba på i 50 år. Sundag 17.november jobba ho ei dagvakt på sjukeheimen, sprang tur-retur Fløyen-Eidsvåg om ettermiddagen, fekk besøk av barn og barnebarn om kvelden og tok seg eit lite glas rosévin før ho gjekk til sengs med eit smil om munnen. Alt var fryd og gaman, og ho naut kvart eit sekund av sin vellykka senescens.

Om morgonen i sekstida slo ho opp auga og sleppte frå seg eit forpint stønn. Kroppen verkte og var so veldig, veldig stiv. Hendene var som isklumpar, fingrane nekta å lystre ho. Med ein arm som kjendest daud og framand ut slo ho på nattlampa for å lyse opp det bekmørke, iskalde rommet. Ho strevde seg sakte og nølande ut av senga og fiska til seg ei morgonkåpe som hang på veggen over nattbordet. Beina skalv og ryggen var umogleg å rette ut. Med små musesteg tusla ho gjennom rommet og trekte frå gardinene.

Auga hennar myste mot det blåfrosne landskapet. Ho såg sin eigen ande som frostrøyk i rommet. Krokrygga og pjusk kjempa ho seg framover, centimeter for centimeter, til ho omsider kom seg inn på badet.

Ho kasta eit blikk i spegelen og grøssa seg. Stakkars Solgunn hadde blitt gammal. Alderen hadde innhenta ho omsider, og det var eit slag i ansiktet for ho, sidan ho trudde at ho på grunn av sine gode genar og aktive livsstil ikkje kom til å bli ei «bør» for helsevesenet.

Blæra var full og tarmen likeso. Men doen var so altfor, altfor låg. Kvart eit ledd knirka i det ho sakte kjempa seg ned på den harde, harde doringen. Ho lukka auga i det ei tåre trilla nedover den bleike kjaken. Urinen sildra sakte ut – og det gjorde so vondt. Det var som å pisse piggtråd. Hadde ho fått urinvegsinfeksjon i kulden? Ho måtte kome seg til lege, og det litt fort! Ho greidde ikkje å pisse meir, sjølv om blæra enno var full. Å tømme tarmen var berre å gløyme. Sjølv om ho var so full i skit at ho heldt på å eksplodere, so var det som var i endetarmen forsteina. Huff, ho hadde blitt forstoppa i tillegg!

Kroppen og lemmene var so stive og verkjande at ho sovidt greidde å lirke på seg ein kjole under morgonkåpa. Ho hinka og pingsa inn i stova, der telefonen låg på kjøkkenbordet. Med telefonen i neven pinte ho seg over til den behagelege øyrelappstolen. Med full blære og sprengfull tarm sat ho i stolen og prøvde å finne nummeret til den eldste dottera. Ho myste på telefonen. Hadde skrifta blitt mindre? Ho greidde knapt å tyde kva som stod der. Og fingrane greidde liksom ikkje å stryke over skjermen.

Omsider greidde ho å ringje dottera.

«Hallo, mor er det du?» høyrde ho dottera seie. Ho måtte faktisk skru volumet på fullt på mobilen, for det var som om nokon hadde skrudd ned volumet på omverda ganske kraftig.

«God morgen, det e din mor,» sa Solgunn, og oppdaga plutseleg, til si store skrekk, at ho snakka nett som alle pensjonistane som ho dreiv og stelte på sjukeheimen.

«Hjelpe meg, kva har skjedd med deg? Er du dårleg?»

«Min kjære datter, nu skal du høre…» Ei tåre trilla nedover kjaken. «Eg vågnet opp nu for en liten halvtime siden, og… Vet du ka, eg har rett og slett blitt gammel!»

«Over natta? I går sprang du jo på Fløyen! Og du leika ‘Stiv heks’ med Oline og Sebastian!»

«Ja, og nu sitter en ‘stiv heks’ her og greier knapt å kle på seg.» Solgunn sat der gråtkvelt. «Eg trenger hjelp.»

«Hjelp til kva?»

«Hjelp til…» Stemma hennar sprakk i eit klynk. «Hjelp til alt! Huff, det e noget skitt å bli gammel!»

Den stakkars gamle kjerringa gøymde ansiktet sitt i hendene og byrja å gråte. Eit djupt sukk høyrdest frå andre enden. No var køyret i gang.

Og slik gjekk Solgunn frå å vere ein ressurs den eine dagen til å bli ei bør den neste. Ho gjekk frå å vere ein del av løysinga på eldrebølgja, til å bli ein del av problemet. Den fortvilte leiaren på sjukeheimen måtte sjå seg om etter ein annan selskapssjuk pensjonist å utnytte. Det lokale songlaget måtte finne nokon andre som kunne lage krumkaker, vaflar, sjokoladekaker og kompott. Friviljugsentralen heiste flagget på halv stong. Barna hennar kunne ikkje lenger dumpe ungane hjå mora når dei trong fred frå dei; no hadde dei fått ein «unge» til, i form av ei pleietrengjande mor. Og barnebarna stod der med store, tindrande auge og gapande kjeftar då dei såg det gamle, stive, krokrygga, tunghøyrde, svaksynte vesenet som fram til ganske nyleg hadde vore deira spreke bestemor.

Verda hadde blitt snudd på hovudet, og ingenting ville lenger bli som før.

Klokka åtte om kvelden fekk Solgunn hjelp til å leggje seg av den mørkhuda utlendingen som tilfeldigvis var på jobb i Heimesjukepleia den kvelden. Ho låg der med full blære og endå fullare tarm – det gjorde ikkje lenger vondt å pisse, men ikkje pokker om ho greidde å sitje på do og prøve å gjere frå seg medan det stod ein sur neger og trippa utolmodig medan han såg på smarttelefonen sin. Ute lava snøen ned, snart var det jul. Verda gjekk vidare utan ho. Det mørke soverommet framstod som eit iskaldt gravkammer. Snart ville døden kome, og ho håpte den ville kome før ho måtte flytte på sjukeheim.

Når Solgunn tenkte seg om, so hadde fleire av pasientane på langtidsavdelinga ho tok ekstravakter på vore nettopp spreke ressurspersonar som plutseleg vart gamle. Han eine hadde til og med vore på jordomsegling før han plutseleg dukka opp alvorleg dement og i rullestol. Ein annan hadde so nyleg som førre sommar vore på date med Solgunn – no var han pleiepasient. Ho visste at døden kunne vente rundt neste sving, men at alderdommen skulle gjere det same? Nokon burde ha fortalt det til ho medan ho framleis var sprek. Då kunne ho berre ha teke ein tur i skogen og kanskje avslutta ting på eiga hand.

Ho hadde derimot eitt ess igjen i ermet. Takka vere det faktum at pleiarane hennar ikkje kunne ha brydd seg mindre om ho, hadde ho greidd å lure unna ein Oxynorm frå kveldsmedisinen. Det låg allereie eit lite lager på ein hemmeleg stad i nattbordsskuffa. Det ville kome ein dag då det ville vere ganske mange av dei. Nok til at ho kunne forlate denne verda når ho sjølv ønskte det, og ikkje når vakthavande sjukepleiar meinte ho skulle «få sleppe». Ho hadde stått meir enn nok i den situasjonen sjølv som sjukepleiar – og visste nøyaktig korleis ting eigentleg fungerte. Ho visste for mykje – heldigvis og uheldigvis.

«En dag… Om ikkje så lenge, håber eg… Så skal eg også få slippe.»

Stemma hennar laud so svak, øm og kjærleg i det evige mørket. Snart glei ho inn i det urolege farvatnet som var det ei gammal kjerring som ho kunne forvente av nattesøvn.