Dette er ei novelle. Alle personar, hendingar og trappehalsar er oppdikta.

Det var ein gong ein skule som låg relativt sentralt ein stad på Vestlandet. Bygda var ei av dei største i området, og næraste by låg berre ein time unna på smale, rasutsette vestlandsvegar. Alle kjende alle, og dei fleste var i slekt. Inhabilitet og nepotisme måtte rett og slett godtakast når det gjaldt tilsetjing i stillingar, for alternativet var å ikkje få folk i det heile. Som rådande praksis var i alle slike bygder, kom det av og til folk frå utsida for å jobbe eller feriere, og dei skjønte ganske snart at dei ikkje var velkomne her. Det vart med det eine vikariatet eller den eine sommarferien.

Grunnskulen i bygda låg lagleg til midt i bygda, ikkje langt frå posthuset, ferjekaia, landhandelen, sjukeheimen og kyrkja. Skulen kunne med stoltheit i bringa vise til den einaste symjehallen i sju mils omkrins, som vart rekna som eit stasbygg då den opna tilbake i 1990 med heider, applaus og ein og annan sur haustfis. Elevar kom frå dei fire nabobygdene i bussar for å lære seg å symje. Denne livsviktige ferdigheita måtte lærast so tidleg som mogleg, og av kunnige instruktørar. Ramla ein ut av ein båt og låg der og kava og spratt, so var det for seint.

Skulen hadde òg eit bibliotek med eit representativt utval av det skulestyret og presten meinte var god litteratur. Her var dei fleste stovereine klassikarane, og ei rekkje ungdomsbøker frå det glade, solbada 1980-talet då bustadrenta låg på 16% og stjerner som Madonna, a-ha, Dire Straits og Samantha Fox var å høyre i alle bilar (iallfall dei som hadde råd til kassettspelar). Det var òg ei hylle reservert videoar som kunne leigast, der hockeysveis-ungdommar sine tenåringskvalar vart levert med teatralsk patos. No, på 2020-talet, hadde ingen leigd desse videoane på ei stund.

Rektor på skulen var ei blondine i 50-åra med høg kilometerstand og omfattande vinternattserfaring (ho hadde vore ute mange vinternetter før). Ho heitte Susanne, og hadde styrt skuleskuta sidan tidleg 90-tal. Vaktmeisteren hadde jobba på skulen omtrent sidan den opna (om ikkje før!), og nærma seg pensjonsalder. Han kunne fikse alt frå støvsugarar til overheadar. Vaskedama hadde trufast vaska, skrubba og kjærteikna golv og flater i skulebygningen i alle år, og kunne kvart kvisthol i treverket utanåt. I tillegg til fem erfarne lærarar, jobba der ei helsesyster med store puppar som spesielt gutane kom for å sjå. Dette teamet hadde vore uendra i ei årrekkje, og for mange tidlegare elevar som stakk ein tur innom skulen etter mange år ute i den store, vide verda, var dette som å kome til ei tidslomme frå fortida. Alt anna hadde endra seg, berre ikkje denne skulen (eller puppane til helsesystera).

Dette endra seg brått ein ikkje fullt so vakker dag. Skyene låg tunge over fjella og fjorden som omringa og sperra inne denne husklynga. Ein buss stoppa ved den vesle busstasjonen nede ved kaia. Halve bygda møtte opp for å sjå dette, for dette var ikkje den vanlege rutebussen frå næraste by. Dette var ein ekspressbuss frå næraste flyplass, som var ein kortbaneflyplass der det letta og landa små, søte Widerøe-fly. Ut av bussen kom 50 menneske i alle aldrar frå småbarn til godt vaksne. Tungemålet antyda utanlandsk opphav.

Med bussen var det ein politimann og ein representant frå UDI. Ordføraren, rådmannen og rektor hadde òg møtt opp, og det var desse tre duoen vende seg til.

UDI-dama sa med alvorleg innleving og like alvorleg Oslo-dialekt: Etter vedtak frå høgste hald, skulle 50 flyktningar busetjast i bygda. Og vekta låg på verbet skulle. Det var inga rom for forhandling, flyktningane måtte takast imot, elles…

Då ordføraren spurde «elles kva», svarte UDI-representanten «akkurat».

Mellombels innkvartering til dei 50 flyktningane måtte finnast. Her fanst ikkje asylmottak i femti mils omkrins, so det beste alternativet vart å bruke internatet som låg vis-à-vis skulen (20 rom), og fjordhotellet som eigentleg var stengt for sesongen (30 rom). Flyktningane hadde fått D-nummer og betalingskort, og hadde alle kollektiv beskyttelse sidan det jo var krig i heimlandet.

Av dei 50 flyktningane kunne ingen av dei eit kløyva ord norsk eller engelsk. Ved hjelp av ymse gestikulering, kroppsspråk og teaterfakter greidde ordføraren, rådmannen, rektor og fleire andre sambygdingar å eskortere gjengen til sine mellombelse bustader.

Det viste seg at kommunen hadde fått eit betydeleg tilskot frå Staten for å ta imot flyktningane, og ordføraren og rådmannen hadde for eit halvt år sidan fått beskjed om dette. Dei hadde berre «gløymt» å opplyse resten av kommunestyret. Stemninga i bygda var amper, om ikkje på kokepunktet. Spesielt då det etter ei tid viste seg at tilskotet ikkje på langt nært dekte dei faktiske utgiftene dei 50 flyktningane kosta. Barna skulle ha skule, dei vaksne skulle ha helsetenester, og dei alle skulle ha tolk ved kommunikasjon med offentlege etatar (og ærleg tala med kven som helst andre sidan ikkje ein kjeft skjønte deira framandarta tungemål). For å gni det heile endå meir inn, fekk ordføraren og rådmannen ordre frå høgste hald om at alle dei vaksne flyktningane skulle få 50 000 til å kjøpe seg bil, sidan det knapt gjekk buss i dette avholet. Og vekta låg igjen på verbet skulle. Etter kvart vart den tomme kommunekassa endå tommare (!).

På neste kommunestyremøte vart det vedteke at det måtte strammast kraftig inn på kommunale tenester. Betre bemanning på sjukeheimen var berre å gløyme – det same var gatelys om natta. For å gjere ei lang historie kort, måtte skulen kutte ned på utgifter der dette var mogleg (helst òg der det var umogleg). Symjehallen vart stengt og bassenget tømt. Biblioteket i kjellaren på lærarbygget måtte òg stengjast, og bøkene vart selde til ein omreisande bokbuss. Vaskedama fekk endringsoppseiing og måtte innfinne seg med å gå frå 100% til 70% stilling. Vaktmeisteren fekk ikkje den assistenten han vart lovt, og den 64 år gamle karen måtte difor klare seg sjølv fram til pensjon ved fylte 67.

Alt var kutta til beinet, men likevel var det eit ørlite underskot. Rådmannen var nådelaus. Denne utgifta skulle kuttast, elles måtte rektor Susanne sjølv gå ned i lønn – vekta på verbet skulle kunne knapt ha vore tyngre. Den lettare skjelvne og nervøse dama kalla difor inn til eit hastemøte med resten av administrasjonen, altso helsesystera, vaktmeisteren, vaskedama og dei fem lærarane. Ho kravde snarlege svar på korleis skulen kunne spare pengar. Alle såg rådville på kvarandre og på rektor.

Enden på visa vart: trappehalsane, altso trappeoppgangane som knytte saman etasjane i skulebygningane, trong ikkje å ha varme på. Dei var jo berre til gjennomferd, ikkje opphald. Difor bestemte rektor med det vesle ho hadde av makt, at trappehalsane på skulen ikkje lenger skulle ha varme. Vaktmeisteren vart sendt av garde for å fjerne panelomnane i trappehalsane. Dette skulle sannsynlegvis fjerne denne siste «unaudsynlege» utgifta. Skulestyret fekk berre krysse fingrar, tær og øyre (!) og håpe på det beste.

Det hadde byrja fleire flyktning-elevar på skulen, noko lærarane merkte i timane. Det var ein tolk til stade som kom dagleg frå næraste by for å hjelpe dei framandspråklege (og denne dama tok seg godt betalt!). Sameleis vart det starta opp norskundervisning. Logikken var god: dersom elevane lærte seg norsk, slapp kommunen å bruke pengar på tolk i klasserommet, og elevane kunne lære norsk vidare til foreldra, som ikkje verka nemneverdig interesserte i å lære seg språket til sitt nye heimland (pengane og alle godane dei fekk frå Staten og kommunen var dei derimot grådig interesserte i…).

Etter ei tid såg Susanne at elevane riktig nok lærte seg norsk, og at dei vart godt integrerte i klassen. Rådmannen kom derimot til ho med ei dyster nyheit: dei vaksne flyktningane hadde budd i bygda i nesten eit år, men kunne framleis ikkje eit ord norsk (eller engelsk). Norskundervisninga som var del av introduksjonsprogrammet til asylsøkjarane var ein heidundrande fiasko – oppmøtet var minimalt og interessa mildt sagt laber. Susanne var eigentleg utdanna språklærar. Ho fekk kniven på strupen. Dei vaksne flyktningane skulle lære seg norsk – vekta på skulle var so tung at rektor trudde skrivebordet skulle knekkje! Og Susanne fekk hovudansvaret for å syte føre at dei kunne konversere utan bruk av Google Translate eller svinedyre tolkar. Elles…

Då Susanne spurde svakt «elles kva?», svarte rådmannen «akkurat», før han sakte strauk fingeren over halsen sin.

Hulkande Susanne søkte tilflukt i den kalde trappehalsen like etterpå. Hjartet hamra i bringa, flekkar dansa for auga, og angsten strøymde på ho so ho knapt kunne ande. Panikkanfall i kalde trappehalsar var berre byrjinga på dette marerittet.

Framhald i neste del.