Dette er mine personlege tankar rundt den aukande førekomsten av tilsette som står fram i media og snakkar ut om kritikkverdige forhold på arbeidsplassen. Mi tolking – som er gjort utifrå eigne erfaringar – er at alt anna har blitt prøvd før dei tok dette valet om å eksponere seg sjølve. Dei har sannsynlegvis etter beste evne prøvd å gå i dialog med arbeidsgjevar, tillitsvalde og vernetenesta om dei kritikkverdige forholda. Då dei berre har møtt stengde dører frå tillitsvalde og vernetenesta, eller fiendtlege handlingar frå arbeidsgjevar, var eksponering i media av dei kritikkverdige forholda diverre siste utveg.

Under normale omstende skal alle kritikkverdige forhold på ein arbeidsplass fyrst søkjast løyst internt. Den tilsette som oppdagar dei kritikkverdige forholda skal aller fyrst varsle verneombodet, om det er forhold som gjeld det fysiske arbeidsmiljøet, eller næraste leiar om det gjeld forhold som har med personalgruppa å gjere. Om forholda er relatert til leiar, er den tillitsvalte i fagforeininga den logiske personen å kontakte. Det vil bli forsøkt oppretta dialog med arbeidsgjevars representantar (som regel næraste leiar eller leiaren over der igjen), og saka vil som regel bli løyst på det nivået. Helst skal den tilsette gå tenesteveg (følgje kommandokjeda) – om dette lèt seg gjere.

Om verneombodet av ymse årsaker vel å ikkje ta saka vidare, vil den stoppe opp i systemet, og dei kritikkverdige forholda vil ikkje bli forsøkt løyst. Om leiar vel å ignorere dei kritikkverdige forholda, vil saka òg stoppe opp; med mindre den tilsette går til leiars leiar, som er å bryte kommandokjeda og som aldri er særleg populært. Ein slik situasjon er naturlegvis ikkje ønskjeleg, og ingen vil vinne på dette.

Kritikkverdige forhold på arbeidsplassen kan over tid føre til vantrivsel i personalgruppa, og til sjuande og sist vil tilsette søkje jobb andre stader. Helseføretak med stor utskifting i personalgruppa har som regel kritikkverdige forhold som «ingen» har evne eller vilje til å gjere noko med. Dei misfornøgde tilsette vil lufte ut frustrasjonen sin med kollegaer andre stader, slekt, betre halvdel, venner eller til og med journalistar. Etter kvart vil slike arbeidsplassar via denne «jungeltelegrafen» få eit dårleg rykte, og kan oppleve rekrutteringsproblem. Å ikkje få tak i personar til ledige stillingar er naturlegvis i strid med arbeidsgjevars interesser, og dei har dermed utvikla strategiar for å hindre at tilsette snakkar med «uvedkomande» om kritikkverdige forhold på arbeidsplassen. Dei tilsette blir oppfordra til å snakke positivt om arbeidsplassen; dette er den sokalla lojalitetsplikta.

Eg har 16 års erfaring i den kommunale helsesektoren, der 15 av dei var i ein større vestlandsby. I dei 15 åra hadde eg erfaring mellom anna som overordna verneombod, tillitsvalt og de facto nestleiar. Den kommunale leiinga på alle nivå såg frå min ståstad ut til å vere ineffektiv, dysfunksjonell, ute av stand til å kommunisere på tvers av både einingar og etatar, og ikkje minst ein bekymringsverdig tendens til å basere leiarskapen på fryktkultur. Fryktkultur definerer eg som at ein leiar vel å innføre strenge retningslinjer, stengje for meiningsutvekslingar mellom seg og dei tilsette, og straffe strengt alle som bryt desse prinsippa. Dei statuerer eksempel, til skrekk og åtvaring for alle med liknande tankar om «opprør» mot dette tyranniet. Dei tilsette vil som regel oppfatte leiaren som nifs, uberekneleg og «ikkje heilt i vater». Å stå på godfot med ein slik leiar er alfa-omega for den vidare karrieren hjå arbeidsgjevar, same kor mykje du avskyr vedkomande. I eit forsøk på å innynde seg hjå ho, vil visse personar difor tyste på tilsette som dei ikkje likar. Dette erfarte eg personleg tilbake i 2021, og dette har eg skrive mykje om på nyheitsbloggen min.

Offisielt har naturlegvis ikkje arbeidsplassen ein fryktkultur. Kvar gong slik kritikk om ein arbeidsplass lek ut blant folk flest og til avisene, vil alltid ein person frå arbeidsplassen gå til avisa og hevde at arbeidsplassen so visst ikkje har ein fryktkultur. Det er alltid nokon med leiarstilling eller nokon høgt oppe i administrasjonen som seier dette, aldri dei «på golvet». Dei har nemleg ikkje lov til å snakke om slike forhold til media, sidan det er brot på den nemnde lojalitetsplikta.

Frå innsida er det openbert kva som skjer, spesielt når tilsette prøver å gje beskjed om at noko ikkje fungerer. Er ein fryktkultur fyrst innført, er det interne varslingssystemet noko av det fyrste som bryt saman. Dei tilsette fryktar med rette gjengjelding frå arbeidsgjevar for å snakke ut om kritikkverdige forhold på arbeidsplassen. Ekstern varsling vil etter kort tid oppstå som ein naudventil til omverda, eit helsesektorens S.O.S.

Situasjonen kan samanliknast med eit barn som blir mishandla av foreldra. Å seie frå til lærarar eller venner vil ikkje hjelpe fordi dei er med på konspirasjonen; som regel vil dei ikkje tru barnet, sidan foreldra ser so snille og kompetente ut. Å kontakte Barnevernet er like fåfengt, for dei er like med på dette tragiske komplottet. Politiet? Dei kunne ikkje ha brydd seg mindre, og vil heller straffe barnet for «falsk anmelding» om det kan skaffe pengar til den ærverdige Statskassen. Den einaste løysinga blir difor å gå til media. Men kva om media heller ikkje bryr seg? Dei får jo instruksar frå sine eigarar om kva dei skal bry seg om, og kva dei skal fint drite i om dei vil behalde jobb og lønn.

Heldigvis finst uavhengige media, som har fridommen til å bestemme kva dei skal skrive om. Til dømes er Hemali sjølve hovudterminalen for tragiske historier frå helsevesenet, både om tilsette som har møtt hemnhandlingar og oppseiing frå arbeidsgjevar for å ikkje ta mRNA-injeksjonane som feilaktig blir kalla vaksinar, og om tilsette som etter press frå arbeidsgjevar, samfunnet og eit nær samla media tok vaksinen, og som no blir nekta erstatning etter å ha fått alvorlege mein. Som tilsett i det norske helsevesenet stod ein i 2021 altso med valet mellom pest og kolera. Anten ta «vaksinen» og risikere å bli ufør, eller ikkje ta den og risikere gjengjelding frå arbeidsgjevar.

No byrjar vi å snakke ut om denne kritikkverdige, uetiske åtferda. Dette bør leiing og administrasjon innan den norske helsesektoren ta til seg, for dette er eit teikn på at dei tilsette vender seg til eksterne, «uvedkomande» partar for å dele historiene sine. Det at stadig fleire tilsette står fram i media, anonymt eller med namn og bilete, burde få alle alarmbjøller til å ringje hjå leiing og administrasjon, for det er eit soleklart teikn på at sektoren ikkje kunne ha vore meir dysfunksjonell.

Som eg har skrive tidlegare, har eg sterk mistanke om at arbeidsgjevarar innan helsesektoren utvidar konseptet teieplikt til å ikkje berre gjelde sensitiv informasjon om målgruppa (sokalla «personlege forhold»), men òg kritikkverdige forhold på arbeidsplassen. Det interne varslingssystemet er med vilje gjort ineffektivt. Alt skal stoppe opp på lågast moglege nivå, utan at dei ansvarlege løftar saka vidare oppover, eller evnar å gjere noko med forholda. Når kommunikasjon vidare oppover i vernetenesta dermed blir umogleg, og dei tilsette difor ikkje har anna val enn å nytte seg av ekstern varsling, blir det personalsak med påstandar om brot på teieplikta. Det er derimot ikkje teieplikta som er broten, men lojalitetsplikta overfor arbeidsgjevar, og den plikta er ikkje lovfesta. Ironien her er at ein arbeidsgjevar som gjer noko ulovleg eller handlar uetisk, vel å straffe tilsette som påpeiker dette. «Sladrehank skal sjølv ha bank», som bølla i skulegarden ville ha sagt, før han gjekk til åtak på den som våga å sladre til rektor for denne mobbinga. Innan norsk arbeidsliv blir slik «sladreåtferd» frå dei tilsette gjerne kalla «grovt pliktbrot», som gjev grunnlag for avskjed.

Arbeidsgjevar kunne like gjerne ha sagt: «Ja, vi bryt lova med vit og vilje, men som tilsett er du betalt for å halde kjeft og sjå andre vegen!»

Ja, eg trur vi vil få høyre stadig fleire historier frå tilsette i helsesektoren i media etter kvart som desse får hjelp og støtte til å stå fram. Somme gjer det anonymt, andre med namn og bilete, truleg med risiko for å aldri få jobb i helsesektoren igjen. I tillegg har vi to andre grupper som arbeidsgjevar ikkje kan truge til å halde kjeft: dei pårørande og bebuarane. Når eit helseføretak er prega av fryktkultur og kua, utslitne tilsette, vil dette forringe kvaliteten på tenesta. Dette går diverre utover bebuarane, og dei vil klage si naud til dei pårørande. Ingen kan hindre dei pårørande i å ta kontakt med media, og det er mest takka vere pårørande og bebuarar at folk flest får høyre graverande historier frå den norske helsesektoren.

Det er ein del sjukeheimar i ein viss større vestlandsby som no har fått eit so dårleg rykte at pårørande heller plasserer sine kjære på sjukeheimar langt ute i periferien. Her dreiar det seg ikkje om tilsette som har brote lojalitetsplikta eller «teieplikta», her er det bebuarane og dei pårørande som har sett ned foten og sagt at no er det nok. Ingen leiarar kan behandle dei tilsette som slavar og drive med psykisk terror, og so forvente at målgruppa sine behov skal bli ivaretekne. Eksponeringa av denne ukulturen må halde fram – til alle sitt beste.